A propósito de la desgracia del “alcalde Yunda”, en varias radios de la capital se escuchan expresiones como: “Yunda no dio la talla para ser alcalde de Quito”, “Quito ha caído en desgracia, siempre tuvo buenos alcaldes que hicieron progresar a la ciudad, que elevaron el nivel cultural de los quiteños, que supieron poner en alto su nombre”. Al respecto cabe preguntarse ¿cuál es el costo de este supuesto progreso, de estos altos niveles de modernidad? Me pregunto esto, al ritmo de leer la tesis de Gabriela Ortiz, maestrante de la Universidad Andina Simón Bolívar, quien describe los conflictos, los sacrificios que la población de Zámbiza ha vivido en la época colonial y en la república, sobre todo, en estas últimas cinco décadas de vida republicana.

En este trabajo, Gabriela analiza las ordenanzas municipales que los alcaldes en sus respectivas administraciones acordaron en aras de garantizar la higiene, la salubridad de los quiteños. ¿Qué establecen estas ordenanzas?, que las grandes toneladas de basura que genera la ciudad, la sociedad civilizada, la sociedad letrada, sea votada en las quebradas de los alrededores de Quito, principalmente en el botadero de Zámbiza que por muchos años se convirtió en el principal botadero a cielo abierto de la ciudad.

Estas prácticas que se replican desde la época colonial fueron construyendo estereotipos, prejuicios identitarios y de clase, a tal punto que afectaron la autoestima de la población, de tener vergüenza de su pertenencia al territorio parroquial. Al respecto, cabe anotar que las autoridades poco o nada han hecho por establecer políticas ambientalistas que ayuden en un manejo adecuado de las quebradas y de los espacios verdes de esta importante parroquia.


Shukkunata llapichikmanta

Kay pachakunapi Yunda warayuk runaka, katun llakita charinmi, shina kashkamanta Kitumanta wakin anta uyanakunapika, shina nin: “Kitumanta alcalde kankapaka, mana alli paktachita ushashkachu”. “Kitu llakta llakipi urmashkami”, “Kitu llaktaka, alli warayukkunata charikmanta, ñawpaman katita ushashkami”. Shinapash tapurinami kanchik, ñawpaman katinata ushankapaka, ima imatalla rurashpa shamushka, kay rurashkakunamanta, Gabriela Ortiz killkak mashika, shuk killkayta rurashkami.

Kay killkashkapi Gabrielaka, municipiopak kamachikunata riksichin, kay kamachikunapi, mapakunata maypi shitana kan nishpami killkan, shina kashkamanta, ayllu llaktakunataka kay kamachikunawan llakichishpa shamushkami, ashtawankarin, Zampiza llaktatami llakichishka, kay llakika, colonia pachamantami shamun.

Kay llakita wiñachishka kawa, ciudadpi kawsak llaktayukkunaka, llaki yuyaykunata wiñachishpa shamushkami, shina kashkamanta, Zampizamanta runakunaka achtakata pinkay tukunmi, pinkaymanta, shuk llaktakunatami shutichin. Kaypi kawsak runakuna, alli kawsayta charita ushachun, municipiomanta pushakkunaka, wakin ruranakunata ruranami kan, shina: larkakunata hampinami kan, shinallatak kirukunata tarpushpa, llaktata allichinami kan, chay hawa, runakunapak yuyayta, sinchiyachinami tukun. (O)